लेखा प्रणाली भनेको के हो ? नेपालको वर्तमान लेखा प्रणालीका कमजोरी तथा सुधारका लागि सुझाबहरू दिनुहोस् ?

आर्थिक अनुशासनका लागि : लेखा प्रणाली

मौद्रिक महत्व भएको आर्थिक कारोबारलाई निश्चित ढाँचामा अभिलेख र प्रस्तुत गर्ने कार्यविधि नै लेखा प्रणाली हो ।
लेखा प्रणाली एउटा सूचना प्रणाली हो जसले आर्थिक कारोबारको पहिचान, अभिलेखांकन, मापन, वर्गीकरण, पुस्ट्याइँ तथा संक्षेपीकरण गर्दछ ।
आर्थिक कारोबारका विश्वव्यापी सिद्धान्तहरूको आधारमा आर्थिक कारोबारहरूको संकलन र वर्गीकरण गरी गोस्वारा भौचर, नगदी किताब, बही खाता तयार गरी संस्थाको वित्तीय विवरणहरू तयार गर्नेसम्मको कार्यलाई समग्रमा लेखा प्रणालीका रूपमा चिनिन्छ ।
लेखा प्रणालीलाई एकोहोरो लेखा प्रणाली र दोहोरो लेखा प्रणाली गरी २ भागमा वर्गीकरण गर्न सकिन्छ ।
आधुनिक लेखा प्रणालीअन्तर्गत नेपालको वर्तमान सरकारी स्रेस्ता प्रणाली दोहोरो स्रेस्ता प्रणालीमा आधारित छ । यसको सुरुवात वि।सं। २०१८ सालदेखि भएको हो । यसलाई नयाँ स्रेस्ता प्रणाली भनेर पनि चिनिन्छ ।

यसका कमजोरी तथा सुधारका उपायहरू निम्नानुसार प्रस्तुत गरिएको छ ।

नेपालका लेखा प्रणालीका कमजोरीहरू:

✔️ नगदमा आधारित हुनु,
✔️ आन्तरिक नियन्त्रण प्रणाली प्रभावकारी नभएको,
✔️ समयमा केन्द्रीय लेखा तयार नहुने,
✔️ ह्रासकट्टीको व्यवस्था नभएको,
✔️ सम्पत्ति र दायित्वको यथार्थ स्थिति मूल्यांकन गर्न नसकिएको,
✔️पेस्कीलाई खर्च मान्ने पद्धति रहेको,
✔️ लेखाका परम्परागत ढाँचामा आधारित फारामहरू,
✔️ पद्धतिमा आधारित हुन नसकेको,
✔️ जिन्सी लेखांकनमा स्पष्टता नभएको, आदि ।

सुधारका लागि सुझाबहरू:

सरकारी लेखा प्रणालीलाई अन्तर्राष्ट्रिय मानदण्डबमोजिम तादात्म्य मिल्ने गरी परिमार्जन गर्ने
लेखा प्रणाली बजेटको उद्देश्य पूरा गर्ने हुनुपर्ने,
नगद आधारको लेखांकनबाट प्रोद्भावी लेखांकन प्रणालीमा परिणत गर्नुपर्ने,
लेखाका फारामहरूलाई परिमार्जन र सरलीकरण गर्नुपर्ने,
लेखा प्रणाली सरकारी आम्दानी, खर्च, सम्पत्ति र दायित्वको पूर्ण कारोबारको पूर्ण लेखांकनमा सक्षम हुनुपर्ने
लेखा प्रणालीले सर्वमान्य लेखाका सिद्धान्त अवलम्बनमा जोड दिनुपर्ने,
समयमै वित्तीय विवरण तयार गरी लेखापरीक्षणमा सघाउ पुर्‍याउनुपर्ने,
आन्तरिक नियन्त्रण व्यवस्थालाई प्रभावकारी बनाउनुपर्ने
स्पष्ट लेखा नीतिहरू तर्जुमा गरी लागू गर्ने ।

अन्त्यमा, कारोबार भएको व्यहोरा देखिने गरी प्रचलित कानुनबमोजिम राखिएको हिसाब तथा सो कारोबारलाई पुष्टि गर्ने कागजात लेखा हो । लेखा राख्ने पद्धतिलाई लेखा प्रणालीका रूपमा चिनिन्छ । नेपालको वर्तमान स्रेस्ता प्रणालीमा देखिएका समस्यालाई सुधार गर्दै अगाडि बढ्न सकेमा सरकारी कार्यालयलाई छु्ट्याएको बजेटको सदुपयोग भई समग्र मुलुकमा सुशासन कायम गर्न सहयोग पुग्ने देखिन्छ ।